Koolhydraatarm dieet bij diabetes in de praktijk

Dit artikel geschreven door een diëtiste die werkt met een koolhydraatarm dieet bij diabetes

Steeds meer mensen hebben diabetes en dus zijn er ook steeds meer boeken en websites die claimen een dieet te hebben die de diabetes in controle houdt. Net zoals dat er veel verschillende soorten afval diëten zijn, zijn er ook veel diëten die de diabetes in controle houden. Een van de langste bestaande diëten voor diabeten is koolhydraatarm. Afgelopen jaren heeft onderzoek uitgewezen dat een koolhydraatarm dieet zeer effectief is bij het onder controle houden van de bloedsuiker.

Koolhydraatarm bij diabetes
Voor de ontdekking van insuline in 1921 hebben artsen verschillende soorten diëten geprobeerd, waaronder ook diëten met minder dan 10 gram koolhydraten per dag. Deze diëten konder goed de bloedsuikers in de hand houden. Voor mensen met mildere diabetes (type 1 en 2 was nog niet bekend), werkte een dieet laag in koolhydraten en hoog in vet en calorieën voor een goede gezondheid, soms zelfs voor vele jaren.

Diabets I
Maar dit dieet werkte niet bij mensen met ernstige diabetes en vooral niet bij kinderen. Bij deze patiënten met een heel ernstige vorm van diabetes (type I) werkte het alleen maar om zowel calorieën als koolhydraten als vetten en eiwitten te minimaliseren. De kwaliteit van leven was hierdoor laag vanwege de constante honger. Pas toen er insuline kon worden gespoten konden deze mensen meer eten, inclusief koolhydraten.

Verouderde adviezen
Door de jaren heen werd door gezondheidsorganisaties geadviseerd om steeds meer koolhydraten te eten en minder verzadigd vet vanwege het risico op hart- en vaatziekten, waar bij diabetes patiënten goed op gelet moet worden. Artsen en diëtisten adviseerde daarom ook diabetes patiënten steeds meer koolhydraten en minder vetten te eten.

Er wordt geadviseerd om 45% tot 65% van de hoeveelheid aan calorieën via koolhydraten te verkrijgen. Dit komt neer op 225 tot 325 gram koolhydraten bij 2000 calorieën. Maar mensen met diabetes hebben een verstoorde koolhydraatstofwisseling en kunnen niet met zoveel koolhydraten omgaan.

Een verandering in het advies
Tot voor kort is er door de American Diabetes Association (ADA) geen koolhydraatarm dieet geadviseerd omdat er niet voldoende bewijs was dat het dieet effectief en veilig was. In 2008 is de ADA wel veranderd van advies, in die zin dat elk dieet gebruikt mag worden om gewicht te verliezen en/of behouden voor 1 of zelfs 2 jaar. In oktober 2013 heeft de ADA een verklaring gegeven dat een koolhydraat beperking kon worden gebruikt om diabetes onder controle te krijgen.

Weerstand bij diëtistes
Op dit moment melden veel diëtisten en diabetesverpleegkundigen dat diabetes patiënten maaltijden adviseren waarbij het halve bord bestaat uit koolhydraten zoals fruit en granen samen met de extra koolhydraten uit de zuivel, tenzij er kaas wordt gegeten. De reden dat diëtisten niet een koolhydraatarm dieet aanbevelen is omdat dit volgens heb te beperkend zou zijn en moeilijk vol te houden op lange termijn, of dat ze gevaarlijk zijn vanwege de grote hoeveelheid vet en afhankelijkheid van ketonen (bijproduct van vetverbranding bij weinig koolhydraten) als bron van energie. Sommige diëtisten vinden dat mensen met diabetes hetzelfde moeten kunnen eten als gezonde mensen, inclusief af en toe cake en desserts, zolang ze maar voldoende insuline of orale diabetes medicatie krijgen om de hoge bloedsuikers te voorkomen.

Definitie van koolhydraatarm dieet
Wanneer is een dieet koolhydraatarm genoemd? Er is geen officiële definitie van koolhydraatarm maar vanaf 130 gram koolhydraten of minder wordt het dieet als koolhydraatarm gezien. Dat is de hoeveelheid glucose (suiker) die de hersenen nodig hebben. Gelukkig zijn koolhydraten niet de enige bron van energie die de hersenen kunnen gebruiken. Een groot gedeelte van het brein kan ook ketonlichamen gebruiken. Ketonlichamen worden gemaakt uit vetten als het lichaam te weinig glucose heeft. De meeste organen kunnen ook vetzuren gebruiken als brandstof naast glucose. Voor de enkele structuren in het lichaam die niet op ketonlichamen of vetzuren kunnen leven kan de lever sommige aminozuren (delen van eiwit) omzetten naar glucose. Ook koolhydraatarme diëten bevatten altijd een kleine hoeveelheid aan koolhydraten. Bij de meeste onderzoeken waar diabeten koolhydraatarm aten kregen ze 20-50 gram koolhydraten per dag.

Ketose niet verwarren met ketoacidose
De toestand ketose of verhoogde ketonlichamen in het bloed moet niet verward worden met ketoacidose. Ketoacidose is een ernstige en mogelijk fatale aandoening die kan optreden bij mensen met diabetes als reactie op ziekte of andere stressoren. Bij ketoacidose is de hoeveelheid ketonlichamen in het bloed veel hoger dan bij ketose en de bloedsuiker is op dat moment ook veel hoger als resultaat van te weinig insuline.

Onderzoeksresultaten zeer positief
Koolhydraten verhogen de bloedsuikers na de maaltijd. Dus door het verminderen van koolhydraten stijgen de bloedsuikers ook minder bij mensen met diabetes of prediabetes (mensen met hogere bloedsuikers maar niet hoog genoeg om het diabetes te noemen). Duke University heeft onderzoeken uitgevoerd bij diabetes type 2 patiënten in combinatie met koolhydraatarme diëten. Hierbij kon 95% van de deelnemers de diabetesmedicatie of insuline verminderen vanwege lagere bloedsuikers.

Nierschade omkeerbaar, ook bij diabetes type I
Er is ook een onderzoek dat ondersteund dat koolhydraatarme diëten ook bij mensen met diabetes type 1 werkt. In Zweden is gevonden dat er tot vier jaar minder geglyceerd hemoglobine is. Geglyceerd hemoglobine komt voor als bloedsuikers te hoog zijn, dan gaat glucose hechten aan hemoglobine. Daarnaast kwamen te lage bloedsuikers ook minder voor en waren er meer goede vetten in het bloed. Ook zijn er onderzoeken met dieren gedaan waarbij bleek dat complicaties van diabetes, met name nierschade, werd terug gedraaid met een koolhydraatarm dieet.

Koolhydraatarm ook goed voor hart- en bloedvaten
De meeste koolhydraatarme diëten bevatten meer verzadigd vet dan is voorgeschreven. In het verleden ging mener van uit dat verzadigd vet een risicofactor is van hart- en vaatziekten. Uit recente onderzoeken is gebleken dat dit ten onrechte is. Een recente review van 23 onderzoeken vond geen link tussen verzadigd vet en hartaanvallen. Een ander onderzoek gaf aan dat ontstekingen de grootste rol spelen in het ontstaan van atherosclerose, dicht slippen van de bloedvaten, en hart- en vaatziekten. Er zijn meerdere onderzoeken die bewijzen dat koolhydraatarme diëten niet alleen voor betere controle van de bloedsuikers zorgen, maar ook zorgen voor beter cholesterolwaardes in het bloed. Dit is ondanks dat er meer verzadigd vet wordt gegeten en meer calorieën uit vet komen. Daarnaast hebben de meeste mensen met diabetes type 2 moeite om op een gezond gewicht te blijven. Een koolhydraatarm dieet resulteert vaak in gewichtsverlies. In de afgelopen 10 jaar zijn koolhydraatarme diëten net zo effectief gebleken, en zelfs effectiever dan vetarme diëten.

Dr. Bernsteins adviseert uit eigen ervaring
Dr. Bernstein was in 1946 gediagnosticeerd met diabetes type 1 op 12-jarige leeftijd. Na jarenlang te hebben geworsteld met te hoge bloedsuikers, slecht zien en verslechterde nierfunctie heeft hij begin jaren 70 een koolhydraatarm dieet ontwikkeld van 6 gram koolhydraten bij het ontbijt en 12 gram koolhydraten bij de lunch en avondeten. Hij ontdekte dat hij kleine hoeveelheden insuline nodig had om de koolhydraten te kunnen verwerken en daarmee de bloedsuikers laag bleven. Hij heeft dit dieet de afgelopen 40 jaar volgehouden en schrijft het voor aan patiënten met diabetes type 1 en 2. Hij schrijft in zijn boek: ‘Als het voedsel die u nu eet onvoorspelbare bloedsuikers geven, dan zal het onmogelijk zijn om deze bloedsuikers te normaliseren’. Om deze onvoorspelbaarheid te voorkomen is de aanbeveling van Dr. Bernstein om koolhydraten te halen uit niet zetmeelrijke groenten, noten en andere langzaam verterende koolhydraten.

Koolhydraatarm en Mediteraans
Dr. Parker heeft een boek geschreven (Conquer Diabetes and Prediabetes: The Low-Card Mediterranean Diet) en heeft een website (http://diabeticmediterraneandiet.com) over een koolhydraatarm mediteraans dieet. Zijn koolhydraatarme diëten variëren van 60 tot 100 gram per dag. Het ketogene dieet bestaat uit 20 tot 40 gram koolhydraten. Het ketogene dieet wordt zo genoemd omdat de meeste mensen pas hogere waardes aan ketonlichamen in het bloed krijgen bij 50 gram koolhydraten of minder. Dr. Parker behandelt diabetes patiënten niet op poliklinische basis maar hij bespreekt het koolhydraatarme dieet met de patiënten die hij tegenkomt in het ziekenhuis tijdens zijn werk. Hij gelooft dat koolhydraatarme diëten een rol kunnen spelen in het controleren van de bloedsuikers. Hij erkent de effectiviteit van Dr. Bernstein, maar adviseert zelf 60-80 gr netto koolhydraten per dag op lange termijn omdat het aanvaardbaarder en makkelijker is om vol te houden. Netto koolhydraten zijn volgens Dr. Parker de totale koolhydraten – de grammen vezels.

Dr. Hilts eigen ervaring en met patiënten
Dr. Hilts schrijft haar diabetes patiënten al meerdere jaren koolhydraatarme diëten voor. Zelf is ze 9 jaar geleden met diabetes type 2 gediagnosticeerd en begon aan een koolhydraatarm dieet voor haar eigen onderzoek met hulp van Dr. Bernstein. Ze heeft een paar honderd patiënten voor minstens 2 jaar een koolhydraatarm dieet laten eten. Ze adviseert niet meer dan 30 tot 45 gram koolhydraten per dag die uit koolhydraatarme groenten, Griekse yoghurt, noten, kleine porties bessen en tomaten enz. komen. Geen ander fruit, granen of melk. Dr. Hilts heeft hierdoor zelf geen medicatie nodig om goede bloedsuikers te behouden. Ze ziet steeds meer artsen en diabetes verpleegkundigen met tegenzin het koolhydraatarme dieet aanvaarden omdat ze goede resultaten hebben gezien bij hun patiënten. Ook merkt ze op dat cardiologen het sneller lijken te accepteren dan endcrinologen, ze begrijpen het effect van koolhydraten op insuline resistentie, hyperinsulinemie (te veel insuline), vetten en het metabool syndroom.

Dr. Kunyan, zelf diabetes I patient
Dr. Kunyan is in 1998 gediagnosticeerd met diabetes type 1 en had het moeilijk om zijn bloedsuikers stabiel te houden. Tijdens zijn voorbereidingen op zijn eerste Ironman triathlon begon hij diëten te onderzoeken om zijn bloedsuikers voor lange tijd stabiel te houden. In februari 2012 starte hij met een zeer koolhydraatarm dieet, vetrijk en met natuurlijke producten dat hij tot op de dag van vandaag volgt. Dr. Runyan zegt dat zijn bloedsuikers stabiel zijn en dat hij zelden een te lage bloedsuiker heeft. Daarnaast heeft hij meer energie tijdens duurtraining en in het algemeen. Hij adviseert patiënten met diabetes, obesitas en nierziekten om zo te eten.

Beginnen met een koolhydraatarm dieet
Het is belangrijk om voordat je begint aan een koolhydraatarm dieet dit met je arts of zorgverlener te bespreken omdat je regelmatig moet laten controleren hoe het gaat. Zeker als je insuline gebruikt of orale stimulerende insuline medicatie zoals sulfonylureumderivaten (glipizide, glibencamide en glimepiride) en meglitiniden (repaglinide en nateglinide). Als je arts toestemt en je wil gaan begeleiden dan is de vraag hoeveel koolhydraten per dag? Er is geen vast advies over de ideale hoeveelheid koolhydraten, ook omdat dit verschilt per persoon. Over het algemeen gebruiken de meeste mensen die een koolhydraatarm dieet volgen 30 tot 100 gram koolhydraten per dag. Hoe de vezels in de gegeten voedsel moet worden bijgehouden is een ander debat. Sommige zeggen dat alle vezels moeten worden meegerekend met de koolhydraten terwijl andere de vezels van de koolhydraten aftrekken. Omdat bepaalde soorten vezels een kleine invloed kunnen hebben op de bloedsuiker is de beste manier om de helft van de vezels mee te tellen met de koolhydraten.

De juiste balans van voeding
Om te zorgen dat je alle voedingsstoffen krijgt die het lichaam nodig heeft is een goede balans van vet, eiwit en koolhydraten uit dierlijke en plantaardige voedingsmiddelen belangrijk. Kies voor natuurlijke producten in plaats van de bewerkte producten wanneer dit mogelijk is. Een typische avondmaaltijd kan uit 120 tot 180 gram vlees of vis, 200 gram groente gebakken in olijfolie en een half kopje frambozen met slagroom en noten als het dessert bestaan. Mensen met een koolhydraatarm dieet zeggen minder honger te hebben als gevolg van verzadiging door de hoge hoeveelheid eiwitten. Tussen de maaltijden door is een handje noten of kaas een prima optie.

Vocht en zout
In het begin van het koolhydraatarme dieet heeft het lichaam meer zouten nodig omdat de nieren meer zouten uitscheiden. Daarom wordt bij mensen die minder dan 60 gram koolhydraten eten aanbevolen om 1000 tot 2000 mg natrium extra te eten, dat neerkomt op 1 of 2 kopjes bouillon. Ook wordt er aanbevolen om 1800 ml water meer te nemen, dat neerkomt op 12 kopjes of 7 longdrinkglazen water. Voor mensen met hartfalen die diureticum (plastabletten) slikken of mensen met medicatie voor hoge bloeddruk is het belangrijk om eerst met hun arts overleggen voordat ze vocht en natrium inname verhogen.

Diabetes medicatie
Bij het eten van koolhydraatarme diëten moet de insuline of diabetes medicatie worden verminderd. Elke aanpassing van medicatie moet worden gedaan in overleg met de arts of andere zorgverleners.

Morele steun
Het is belangrijk om gevolgd te worden door een arts of andere medische specialist. Daarnaast zijn er ook verschillende websites die informatie en morele steun bieden voor mensen met diabetes die voor een koolhydraatarm dieet kiezen. Dr. Bernsteins forum is hier één van: http://forum.low-carber.org.

Is een koolhydraatarm dieet goed voor iedereen?
Het volgen van een koolhydraatarm dieet kan voor sommige diabetici een verbeterde bloedsuiker geven, maar het is mogelijk niet voor alle diabetici en prediabetici verstandig. Sommige mensen vinden het te moeilijk om continu aan de lage hoeveelheid koolhydraten te houden. Op een diabetes forum (www.tudiabetes.org) is een vast onderwerp koolhydraatarm eten. Sommige leden zeggen dat dit de enige manier is om hun bloedsuikers in controle te houden en andere zeggen dat ze betere bloedsuikers hebben bij hogere inname aan koolhydraten. Diabetes is een individuele ziekte en een manier van eten kan voor de één werken maar niet voor de ander. Het hebben van een aantal dieet opties geeft de mogelijkheid om verschillende aanpakken te proberen en te kijken wat het beste bij je past.

Toevoeging TheNewFood: Bij een koolhydratenbeperking tot 20 gram koolhydraten per dag is direct zeer positief resultaat te verwachten. Vaak kan al vrij snel medicatie worden gehalveerd en kan al binnen enkele dagen nog verder worden afgebouwd. Het is daarom van groot belang om dit steeds te laten controleren en bijstellen.

Bron: Diabetes Self-Management maart/april 2014
Artikel geschreven door Franziska Spritzler, een diëtiste die werkt met koolhydraatarm dieet